findatour

در مطالب قبلی بیشتر با موزه بزرگ خراسان رضوی و تاریخ این سرزمین آشنا شدیم و چند سفرنامه مشهد را با هم مرور کردیم. امروز قصد داریم به این سوال بپردازیم که آیا خراسان همان مشهد است؟ پاسخ این سوال می تواند برای نوشتن یک انشا مشهد جذاب و تاریخی شروع خوبی باشد.

خراسان کجاست؟

خراسان را سرزمین خورشید طلوع کننده و ناحیه تاریخی در قسمت شرقی ایران می دانیم که شامل سرزمین های جنوبی آمودریا یا رود جیحون و شمال هندوکش می‌شود. از جنبه سیاسی نواحی ماوراءالنهر سجستان و قهسان هم جز خراسان محسوب می شدند.

در دوره ساسانیان، خراسان به وسیله یک اسپاهبد عنوان پادگوسپان اداره می‌شد و چهار مرزبان دیگر هم تحت فرماندهی او بودند که هر کدام یکی از چهار قسمت آن ولایت بزرگ یعنی خراسان را هدایت می‌کردند.

مناطق نیشابور، مرو، هرات، بلخ به عنوان ۴ ولایت بزرگ خراسان بودند. نام هایی که در طول تاریخ برای خراسان استفاده شده به نام توس، نسا، ابیورد، سرخس، اسفزار، بادغیس، جوزجان و بامیان بودند.

در دوره قاجار نیز نیمی از ولایات خراسان قدیم و یخشی در افغانستان کنونی به همراه بخشی از ترکمنستان نیز در خراسان محسوب می شدند. بعدها هر کدام استقلالی یافتند و از ایران جدا شدند. در زمان طاهریان نیز از سوی مامون (خلیفه عباسی) حکومت منطقه را طاهر ذوالیمینین بر عهده داشت. او ادعای استقلال می کرد.

در حقیقت بعد از آنکه حمله چنگیز مغول به خراسان حمل می کند، استقلال و شکوه این خطه تحت تاثیر ویرانی ها قرار می گیرد. بعد از آن خراسان به جای آنکه یکپارچه اداره شود به طور خاندان های ملوک الطوایفی اداره می شد. از معروف ترین خاندان های استقلال طلب در خراسان می توان به آل کرت و سربداران اشاره کرد.

لحظه تلخ و تاریخی خراسان بزرگ 

نقطه تاریک و شاید غم‌انگیز تاریخ خراسان بزرگ در در زمان قاجار و جنگ بین ایران و افغان بود. در آن زمان دولت انگلیس مداخله کرد و ضمن طرفداری از افاغنه، هرات را به افغانستان الحاق کرد بنابراین خراسان بزرگ دوپارچه شد که مرز آن در امتداد هریرود تا سرخس آغاز می‌شد و به سمت به سمت جنوب تا هامون و سیستان ادامه می یافت.

به همین دلیل قسمت شرقی خراسان جزئی از افغانستان و غربی آن جزئی از ایران شد. بعد از اسلام خراسان نه تنها کانون استقلال سیاسی و فکری ایران بود بلکه در احیای ادب و زبان فارسی نیز نقش کلیدی داشت. رودکی، فردوسی، عنصری، سنایی، خیام، خواجه نصیرالدین طوسی، خوارزمی، بلخی، ابن سینا، ابوریحان بیرونی و مولوی از جمله بزرگان ایران بودند که در خراسان زندگی می کردند. 

+ معرفی کامل مقبره فردوسی